NWG Nijmegen: Noordelijke Rhône

Condrieu, St. Joseph, Côte Rotie, Cornas, Hermitage, Crozes-Hermitage

Organiserend comité Martijn Hoogenboom, Theo Gasseling, Michiel Geurts, Marc Perriëns

1. Inleiding

Het noordelijk deel van het Rhônegebied is 80 kilometer lang en vrij smal. De wijngaarden liggen voor het grootste deel aan de westelijke oever van de rivier de Rhône op de uitlopers van het Massif Central. Zij liggen als een lappendeken tegen de berghellingen, vooral aan de zuidelijke kant van de rivier. Deze hellingen zijn op sommige plaatsen zo steil dat er terrassen zijn aangelegd. Op deze terrassen kan alleen handmatig geoogst worden. De bodem bestaat vooral uit graniet en leisteen.

Er heerst een gematigd landklimaat. De winters zijn dus relatief koel en de zomers warm. De mistral heeft een grote invloed in het hele gebied. Deze krachtige noordelijke wind verdrijft de wolken, waardoor er overvloedige zonneschijn is. Dat is gunstig voor het rijpen van de druiven. Een ander voordeel is dat de mistral de wijnstokken na regenval droog blaast, waardoor de kans op rot minimaal is. Hoge bomenrijen beschermen de gewassen tegen een overdaad aan wind.

Druivenrassen en wijnen

Syrah is de enige blauwe druif die in dit gebied is toegestaan. Van de witte druivenrassen gebruiken de wijnmakers Viognier, Marsanne en Roussannne. Van oudsher worden ook witte rassen gebruikt bij de vinificatie van rode wijnen om de tannines wat te verzachten en de wijn minder stroef en toegankelijker te maken. Bij de klassieke vinificatiemethoden gisten de witte druiven samen met de blauwe, maar het toevoegen van witte wijn is in beperkte mate ook toegestaan. Bij de moderne vinificatie van rode wijnen gebruikt men geen witte druiven meer.

Appellations

Het noordelijke Rhônegebied heeft 8 lokale appellations. Zij vormen het grootste deel van de noordelijke zone. Gebieden buiten deze lokale AOC’s kunnen eventueel aanspraak maken op de regionale appellation Côtes du Rhône. Als ze daar ook geen recht op hebben, zijn het Vin de Pays wijnen. De landwijnen uit het noordelijke Rhônegebied krijgen de naam Vin de Pays des Collines Rhodaniennes .  Van noord naar zuid volgt hier een beschrijving van de 8 lokale appellations:

1. Côte Rotie

Het oppervlak van de Côte Rotie is 224 hectare. De wijngaarden van deze appellation zijn spectaculair door de steile hellingen van soms wel 60 graden. De wijnmakers produceren krachtige rode wijnen, die tot de beste van de wereld horen en kostbaar zijn. Het bewerken, aanplanten en oogsten van de wijngaarden is immers bijzonder lastig en daarom duur.

Men maakt onderscheid in de Côte Brune en de Côte Blonde, die hun naam danken aan de kleur van de grond.  De bodem van de Côte Brune bevat veel ijzer. De wijnen van deze bodem zijn iets harder en hebben meer tijd nodig om op dronk te komen. In de bodem van de Côte Blonde zit meer kalk, wat wijnen oplevert die iets verfijnder en eleganter zijn.

Hier worden alleen rode wijnen gemaakt, maar de appellation staat toe dat hiervoor maximaal 20 % Viognier wordt gebruikt. Het assembleren van Viognier moet volgens AOC-voorschrift tijdens de vinificatie plaats vinden. Toch gebeurt dit tegenwoordig bijna niet meer en nooit tot het maximale percentage. Vroeger was de verdieping van de kleur van de rode Côte-Rotie een belangrijke reden voor het bijmengen van Viognier. Dat komt omdat de zuurgraad van een relatief laagzurige druif zoals de Viognier nog altijd hoger ligt dan die van de rode Syrah. En een hogere zuurgraad levert meer kleur en meer kleurfixatie op. Verder zorgde de wat vettige textuur van de Viognier voor de verzachting van het stelige karakter. Dit viel vooral op bij een niet helemaal rijpe jaargang. Daarbij leverde het lichte zoetje ook goed werk. Het hogere zoetgehalte in de wijn maskeerde de wat hardere tonen.

De behoefte aan het bijmengen van Viognier is sterk teruggelopen door de sterk verbeterde extractiemethoden en doordat er meer kennis kwam over plukken bij optimale rijpheid.

Traditioneel werd Côte-Rotie vergist uit hele trossen in open fermentatievaten. Vaak waren deze van beton, al dan niet met een emailcoating. Tegenwoordig zijn er verschillende benaderingen, met aanhangers van ontstelen, met gebruikers van roestvrij stalen en van gesloten fermentatievaten. Ook koude maceratie kent aanhangers.

Ook de meningen over de opvoeding verschillen. Traditioneel gebeurde de opvoeding in de Côte-Rotie in sterke jaren altijd op gebruikte barriques en in zwakkere op grote foeders. Daarna experimenteerde men met het gebruik van nieuw eikenhout. En men verlengde de periode tot 42 maanden. De overige wijngaarden variëren in de toepassing van nieuw hout

Een en ander resulteert in een rijk geschakeerd palet aan wijnstijlen. Tocht hebben al deze wijnen onmiskenbaar een typisch Côte-Rotie karakter: een wijn, diep van kleur, met stevige, maar fijne tannines en aroma’s van zwarte bes, teer en zwarte peper, die in zijn jeugd wat gereserveerd is. Een wijn die met de jaren een stijlvolle elegantie ontwikkelt, waarin bacon, leer en een vleugje sauvage karakteristiek zijn.Maar ook een wijn die zelden heel fors van body is, zeer geurig en een ingehouden intensiteit combineert met een lange afdronk.

Condrieu en Château Grillet

Condrieu maakt alleen witte wijnen van de Viognierdruif. Dat is geen gemakkelijk druivenras: Viognier heeft snel last van plantenziekten en rijpt moeilijk, maar in warme jaren kan hij gemakkelijk tot hoge potentiële alcoholwaarden rijpen.

Daardoor kwam dit ras buiten de eigen streek tot voor kort minder voor, maar met name door de laatst genoemde eigenschap is daarin in de laatste decennia verandering  gekomen doordat men ook in andere (warmere) streken binnen, maar ook buiten Frankrijk met de Viognier is gaan werken vanwege de hoge kwaliteit van deze druivensoort.

De meest algemene stijl van Condrieu wordt gemaakt om jong gedronken te worden. Deze wijn accentueert het  een aroma van aromatische karakter van de Viognier. Steenfruit zoals abrikozen, perzik en sinaasappelschilletjes worden beschouwd als de belangrijkste aromatische kenmerken van deze wijn.

Een viognier-wijn heeft een natuurlijke lage zuurgraad. De wijn doorloopt meestal de malolactische gisting. Daardoor heeft Viognier nog wel eens de neiging wat voluptueus en overmatig aromatisch te zijn. In een klassieke Condrieu wordt dat karakter van de druif mooi gecompenseerd door een zekere onderliggende strengheid. Die afkomstig van de granietbodems Die geven de wijn de noodzakelijke structuur om tot hoge kwaliteit te komen. Opvoeding vindt meestal plaats op gebruikte vaten, maar ook het gebruik van roestvrij staal is toegestaan, evenals het gebruik van nieuwe barriques.

De totale oppervlakte is 115 hectare en het rendement per hectare is 37 liter.

Nog exclusiever is de wijngaard Château Grillet. Deze omvat slechts 3,8 hectare en heeft een geheel eigen AOC.

2. Saint-Joseph

Saint-Joseph is een verzamelnaam voor wijngaarden van een appellation die 25 gemeenten omvat. Het belangrijkste dorp is Mauves. Met 1000 hectare en gemiddelde jaarproductie van 37.000 hl. is dit een van de grootste appellations van het noordelijke Rhônegebied. Men maakt er rode en witte wijnen.

De witte wijnen worden gemaakt van Marsanne en Roussanne.

Doordat het gebied bergachtig is, zijn er grote plaatselijke verschillen. De omstandigheden voor wijnbouw zijn daarom niet over  even goed, en de wijnen zijn wisselend van kwaliteit. Saint-Joseph heeft reputatieschade opgelopen door een zeer omvangrijke vergroting van het AOC-arsenaal in het verleden. Bestond de AOC en 1971 nog uit een luttele 97 hectare, in 1992 waren dat maar liefst 7.000. Daarna is het areaal weer teruggebracht tot 3.500 ha. en in de loop van de jaren is het nog verder verkleind. Wijnboeren moge maximaal 37 hectoliter per hectare oogsten.

De onderbodems zijn hier nog steeds graniet, maar de toplaag is lichter. Hij bevat meer gravel en soms gneis en schiste.

In Saint-Joseph mogen de rode wijnen naast de voorgeschreven Syrah voor maximaal 10 % uit (witte) Marsanne en Roussanne bestaan. Ook hier moeten de witte druiven samen met de rode vergist worden.

In St.-Joseph levert de Syrah doorgaan wijnen op die het vooral van hun fruit moeten hebben. Zij ondergaan daarom veelal minder extractie. Ook worden zij  soms geproduceerd met de macération-carbonique techniek. Daarnaast ondergaan zij een minder lange naweking en opvoeding.

De meest St.-Joseph wijnen zijn fruitig en om jong te drinken, maar er zijn ook enkele huizen die laten zien dat zij bewaarwijnen kunnen produceren.

3. Hermitage

De wijngaarden van de Hermitage liggen op een imposante granietheuvel van 273 meter hoog. Het zijn de enige lokale appellations op de oostelijke oever van de rivier. De totale oppervlakte is slechts 132 hectare.

Zowel de rode als de witte wijnen van Hermitage hebben een bijzonder goede reputatie: hoge kwaliteit en lang houdbaar. Het maximale toegestane rendement is40 hectoliter per hectare. Niet alleen de rode wijn van Hermitage is beroemd. Ook de witte, gemaakt van Marsanne en Roussanne, heeft een hoge kwaliteit,  een kwart tot een derde van de productie.

De bodemverschillen zijn terug te vinden in de onderverdeling van de Hermitage in verschillende wijngaarden. Deze zogenaamde ‘lieu-dits’ mogen onder hun eigen wijngaardnaam bottelen.

Een rode Hermitage dankt zijn diepe kleur en ferme tannines aan een zeer klassieke vinificatie. Over het al dan iet ontstelen lopen de meningen hier uiteen: sommige huizen ontstelen volledig, sommige helemaal niet en weer andere laten het afhangen van de rijpheid van de oogst, zij ontstelen soms gedeeltelijk en soms helemaal niet.

Vergisting vindt traditioneel plaats als open fermentatie in betonnen of open houten kuipen. De betonnen kuipen zijn soms met email of glas bekleed. Ook roestvrij staal heeft zijn intrede gedaan. Hierin is temperatuurcontrole tijdens de gisting het best te realiseren. De vergistingstemperaturen variëren dan van 27 tot 30 ° Daarna wordt er 2 tot 3 weken nagegist.

De vinificatie en opvoeding zijn gericht op het maken van een bewaarwijn. Samen met de grote potentie van het terroir zorgt dit ervoor dat een klassieke Hermitage tot de diepst gekleurde wijnen ter wereld hoort. In goede jaren heeft de kleur in zijn jeugd een hint van zwart.

Een jonge Hermitage is ontoegankelijk, met stoffige impressies en zeer ferme tannines. De fruitimpressie is zwart en donker, met tonen van teer. Zijn concentratie en intensiteit zijn indrukwekkend en ruim voldoende om zijn doorgaans hoge alcoholpercentage te dekken.

Grote Hermitage gaan gemakkelijk een halve eeuw mee, als zij tenminste goed bewaard worden.

Ook bij witte Hermitage zijn er verschillende benaderingen. Die hangen voor een deel samen met de samenstelling van de assemblage.

Traditioneel overheerst de Marsanne, maar de laatste jaren is er een geleidelijke toenamen van de Roussannne. Dit is een druif die moeilijker te cultiveren is, zeer gevaarlijk is voor meeldauw en laat rijpt, met alle risico’s van dien. Maar de Roussanne heeft een hogere zuurgraad, wat vaak een probleem is met de Marsanne. In goede voorbeelden kan de Roussanne een complexiteit toevoegen die met Marsanne alleen niet te bereiken is.

Ondanks een veelheid aan stijlen is een witte Hermitage altijd een zeer karakteristieke wijn. Kenmerken zijn een grote intensiteit en minerale expressie, een vrij hoog glycerinegehalte en daardoor een wat romig karakter.

4. Crozes-Hermitage

Rond Hermitage ligt een wijde strook met wijngaarden, die de appellation Crozes-Hermitage hebben. Deze appellation is met 1350 hectare verreweg de grootste van het gebied. De wijnen zijn goed, maar hebben een lagere kwaliteit dan Hermitage. Door de verschillen in bodem zijn er twee, vrij uiteenlopende stijlen te onderscheiden:

• Een dieper gekleurde en robuuste, vaak benoemd als eenvoudige stijl Hermitage
• Een stijl die meer als fruit gedefinieerd wordt. Dee komt in smaak meer overeen met wijnen uit de ‘Nieuwe Wereld’ : warm, rond en aansprekend

Het maximale toegestane rendement in Crozes-Hermitage is 45 hectoliter per hectare.

5. Cornas

De appellation Cornas heeft 100 hectare wijngaarden. Zij liggen bij het dorp Cornas op hellingen, die op sommige plaatsen heel steil zijn. Syrah is het enige  druivenras dat is toegestaan. Vroeger stonden de wijnen van Cornas erom bekend dat zij veel tijd nodig hadden om op dronk te komen. Tegenwoordig zijn de meeste rpoducenten overgestapt op een minder traditionele vinificatie. Hierdoor zijn de wijnen soepeler en eerder op dronk. Het maximale toegestane rendement is 40 hectoliter per hectare.

6. Saint-Peray

In dit dorpje net ten zuiden van Cornas worden uitsluitend witte wijnen gemaakt. Met 60 hectare is het maar een kleine appellation. Een bijzonderheid zijn de mousserende wijnen, meestal gemaakt van de Marsanne. Ooit behoorden de mousserende wijnen van Saint-Peray tot de beroemdste van Frankrijk, maar van die reputatie is niet veel meer over.

Het maximale toegestane rendement is 45 hectoliter per hectare.

7. Clairette de Die

Clairette de Die hoort niet echt bij het noordelijk Rhônegebied. Het wijngebied rond de plaats Die ligt tussen het noordelijke en het zuidelijk deel van het Rhônegebied, op zo’n 40 kilometer ten zuidoosten van Valence. De wijngaarden liggen in de vallei van de rivier de Drôme, tegen de uitlopers van de Alpen.

Deze wijnen lijken niet op Rhônewijnen. De specialiteit van het gebied is de mousserende Clairette de Die. Clairettte is weliswaar de naam van het druivenras, maar de AOC Clairette de Die bestaat voor minstens 75 % uit Muscat à petit grains. De wijnmaker maakt deze wijn op een speciale manier. De most gist eerst op lage temperatuur in de cuve. Voor het einde van de gisting gaat de wijn op de fles. Na de gisting en een periode van rijping wordt het bezinksel uit de fles verwijderd. Het resultaat is een lichte en zeer fruitige mousserrende wijn : een goed aperitief met een frisse zoete smaak.

Er wordt ook gemaakt mousserende wijn gemaakt van Clairettedruiven met de appellation Crémant de Die. Deze maakt men volgens de methode traditionelle. Voor beide appellations ligt het toegestane rendement op 50 hectoliter per hectare.

Op kleine schaal wordt er ook witte en rode wijn gemaakt. De witte AOC Coteaux de Die komt van de Clairette, de rode Châtillon-en-Diois van Gamay. Ook voor deze appellations is het toegestane rendement 50 hl/h