NWG Nijmegen: Sicilie

Organiserend comité: Theo Zonderland, Willem de Boer, Léon van Vliet

Sicilië

Inleiding
Na een lange periode van stagnatie en overproductie is Sicilië nu waarschijnlijk het vitaalste en sterkst verbeterde wijngebied van Italië. Het eiland heeft het grootste wijngaardoppervlak van Italië. Ooit was het bergachtige Sicilië de ‘ brug’ tussen de oude beschaving in Klein-Azië (het huidige Turkije) en Griekenland en het nog onontwikkelde Europa. De Romeinen schreven al over de druivenrassen, wijnsoorten en vinificatiemethoden op het eiland. De wijnbouw kwam via Sicilië naar de rest van Europa en heeft zich van daaruit verspreid over de hele wereld. De geschiedenis van Sicilië is daarom ook de geschiedenis van de Vitis Vinifera. De laatste decennia voegt dit historische eiland een nieuw hoofdstuk toe aan de wijngeschiedenis. Want juist op Sicilië ontwikkelt zich een uiterst moderne wijnindustrie die moderne wijnen voortbrengt die in snel tempo de wereld veroveren.

Geografie en bodem
Sicilië is met 250.710 km² het grootste eiland in de Middellandse Zee en heeft met 150.000 ha meer wijngaarden dan de meeste andere Italiaanse regio’s. Jaarlijks strijdt het met Puglia en de Veneto om de eer het meeste te produceren. Gemiddeld bedraagt de productie ongeveer 1 miljoen ton druiven, dat is zo’n 7 miljoen hectoliter wijn, waarvan in Sicilië

70 % wit en 30 % rood is.

De natuurlijke omstandigheden voor wijnbouw in Sicilië zijn heel goed. Er zijn veel microklimaten, het regent weinig, de zon schijnt overvloedig en het klimaat is over het algemeen gezien heel betrouwbaar.

De opwarming van de aarde is hier weliswaar een probleem: zo’n 65 % van alle wijngaarden ligt op heuvels, 5 % op berghellingen en de rest in de vlakten. Irrigatie is hier voor zeker de helft van de wijngaarden een absolute noodzaak. Daar staat echter tegenover dat de droogte maakt dat de druiven weinig bespoten hoeven te worden en de omstandigheden dus geschikt zijn voor biologische wijnbouw.

De lavagronden op de berghellingen zijn vruchtbaar. De lange kuststrook heeft een warm en droog klimaat.

In de centraal gelegen berggebieden heerst een iets vochtiger klimaat. De druiven aan de kuststrook lijden onder de hoge temperaturen. Hier hebben de druiven gemiddeld een hoog suikergehalte en een lage zuurgraad.

Herkomstgebieden
Sicilië produceert veel bulkwijn. Slechts 2 % van de productie is DOC wijn. Er zijn 19 DOC’s op Sicilië. Het grootste deel van deze wijnen is zoet. Marsala is vanouds de belangrijkste DOC.

DOC Marsala
Marsala is vanouds de bekendste wijn van Sicilië. Deze versterkte wijn werd in 1773 geïntroduceerd. Tot vijftig jaar geleden was de naam Marsala bijna synoniem voor dessertwijn en rond 1960 lag de productie op 450.000 hl. Tegenwoordig is de belangstelling beperkt en wordt nog slechts 125.000 hl. Geproduceerd.

De basis van de DOC Marsala is een volledig vergiste, droge wijn. De meeste Marsala is wit en wordt gemaakt van de inheemse druivenrassen Cattarato en Grillo, die op de droge kalkrijke grindgrond groeien. De wijnen zijn goudgeel of amberkleurig. Die heten daarom ook oro of ambra . Er is ook rode Marsala, die rubino wordt genoemd. Hiervoor worden de druivenrassen Perricone, Nero d’ Avola en Nerello gebruikt. Witte druiven zijn ook toegestaan, tot 30 %.

In het algemeen wordt Marsala gemaakt als mistella , een most van ingedroogde druiven, waaraan alcohol wordt toegevoegd. Dit type heet in het Italiaans sifone . Ook wordt dikwijls cotto, gekookte most, gebruikt.

Er zijn 5 verschillende typen Marsala:

Marsala Fine: met een minimum alcoholgehalte van 17 % en minimaal 12 maanden lagering. Voor dit type gebruikt men veel sifone en geconcentreerde most en soms ook cotto. Het is een doorsnee Marsala die ook wordt aangeduid als IP, Italy Particular.
Marsala Superiore: met een minimum alcoholgehalte van 18 % en 2 jaar fust. Een zoete Marsala heeft minimaal 10 % onvergiste suikers. Hij wordt ook aangeduid als GD, wat staat voor Garribaldi Dolce , of als LP: London Particular
Marsala Superiore Riserva: als een Marsala Superiore, maar dan met 4 jaar lagering
Marsala Vergine of Soleras: met een minimum alcoholgehalte van 18 % en tenminste 5 jaar fust. Het is een voor onze smaak fijne Marsala waaraan geen cotto of sifone mag worden toegevoegd. Bijgevolg is het een middeldroge wijn secco. Hij wordt dikwijls gemaakt in het Solerasysteem (Sherry). Er zit op deze manier altijd een deel oude Marsala in de assemblage
Marsala Vergine Stravecchio of Riserva: Al seen Marsala Vergine of Soleras, maar dan 10 jaar lagering.
Modieuze producten als Marsala al Uovo, Marsala alla Mandorle e.d. mogen de naam Marsala niet meer dragen.

DOC’s met Moscato van Sicilië
Zowel op het eiland Sicilië alsook op het eilandje Pantelleria, dat bij de wijnregio Sicilië hoort, worden zoete muskaatwijnen gemaakt. De wijnen zijn gemaakt van de Moscato bianco. Hoewel deze druiven al zondoorstoofd zijn, laat de wijnboer ze ook na de oogst in de zon drogen. De gisting vindt plaats op kleine fusten, die op de oude amfora’s lijken. Na korte rijping is het resultaat een goudkleurige wijn met een hoog natuurlijk alcoholgehalte van 16,5 %. Dit type naturale van de Moscato di Noto lijkt op de Moscato di Siracusa, maar heeft een lager alcoholgehalte. Op Pantelleria bestaan verschillende versies, variërend van licht zoet tot liquoroso. Alle wijnen hebben een alcoholpercentage van 13 %. Het bekendst is de Passito, gemaakt van ingedroogde druiven en met een hoger alcoholpercentage van 15 %. Deze passito heeft een eigen DOC.

Droge wijnen van Sicilië
DOC Cerasuolo di Vittoria ( Frappato di Vittoria)
Een van de bekendste rode wijnen van Sicilië is de traditionele DOC Cerasuolo di Vittoria. Een andere naam voor deze DOC is Frappato di Vittoria, omdat hij van Frappato- en Calabresedruiven is gemaakt. Deze stevige rode wijn heeft een kersenrode kleur en duidelijke, rijpe smaaktonen.

DOC Faro
Op de uiterste punt van het eiland rond de stad Messina ligt de DOC Faro. Deze wijn is gemaakt van zes druivenrassen, waarvan Nerello de belangrijkste is. De Faro is een robijnrode wijn met een opvallend lang blijvende geur.

DOC Etna
Op de hellingen van de Etna is de lava enkele jaren na de uitbarsting van deze vulkaan zeer vruchtbaar. De hellingen van de vulkaan zijn rijk bebouwd met citrusplantages en druivenstokken. De DOC Etna produceert rode, rosé en witte wijnen. Voor de rode en rosé wijnen gebruikt men vrijwel alleen Nerello. Voor de witte wijnen gebruiken ze vooral het inheemse ras Carricante, vaak aangevuld met Cattarato.

Recente ontwikkelingen in de wijnbouw in Sicilië
Tot het midden van de jaren ’90 wedijverde Sicilië alleen met Puglia om de titel van het productiefste wijngewest. Jaarlijks produceerde het meer dan 10 miljoen hectoliter bruikbare sterke wijn voor de assemblagevaten in het noorden. Tien jaar later lag de jaarlijkse oogst dichter bij de 7 miljoen hectoliter (veel minder dan Veneto), geproduceerd van een slechts licht verminderd areaal.

Het eiland is zich beslist – en gezien de 21ste-eeuwse economie heel verstandig – meer om kwaliteit gaan bekommeren. In 2006 was het aandeel DOC of DOCG wijnen ongeveer twee keer zo groot als 10 jaar daarvoor, maar met slechts 3 % is dat is nog steeds maar een klein deel van de totale productie. Er is wel een stijging van het aantal wijngaarden met een DOC/DOCG status: van 20 % tot bijna 60 % in 2006.

Er is de laatste decennia veel geïnvesteerd in de wijnbouw. In Sicilië zijn veel grote en moderne wijnbedrijven actief. Dat is geen wonder, omdat men grote hoeveelheden produceert. Deze bedrijven maken frisse en eigentijdse wijnen. De moderne vinificatie vereist kostbare apparatuur, die alleen grote bedrijven zich kunnen veroorloven. Daarnaast gaan echter steeds meer kleine wijnboeren ook voor zichzelf werken. Zij profiteren van de kennis is bij grotere bedrijven is ontwikkeld. Zo is de Australische methode om druiven ’s nachts te oogsten ook hier doorgedrongen. Hierdoor worden oxidatie en (vroegtijdige, ongecontroleerde ), gisting tegengegaan.

Twee van de grootste familiebedrijven op Sicilië hebben een belangrijke voortrekkersrol gespeeld in de modernisering van de wijnbouw. Tasca d’ Almerita (tevens eigenaar van Tenuta Regaliali) nam aanvankelijk het voortouw en deelde de vruchten van haar uitgebreide onderzoeken in wijngaard en kelder. Recenter heeft het gewestelijke wijninstituut, onder directie van het familiebedrijf Planeta, de moderne Siciliaanse wijn op de wereldkaart gezet. In het begin werd dit bereikt door aan te tonen dat Sicilië internationale cépages van wereldklasse kon maken. Na de succesvolle Chardonnay en Merlot wijnen ging het bedrijf zich echter weer richten op de inheemse druiven.

Speciale aandacht vragen de ontwikkelingen binnen de DOC Etna, met name vanwege de ligging: de wijngaarden liggen op grote hoogte – van 600 m. tot wel 1000 meter hoogte – en de bodem is vruchtbaar en rijk aan mineralen door de vele uitbarstingen van de Etna. Hier wordt al eeuwen wijnbouw bedreven, met name rond het wijnstadje Randazzo, maar juist daar waren de oude wijngaarden deels verwoest en deels verwaarloosd. Dit gebied werd herontdekt door de Italo-Amerikaanse wijnhandelaar Marc de Grazia, die er in 2000 een verwaarloosde wijngaard kocht om er zijn Tenuta delle Nere te stichten. Dit project kreeg echter pas in 2004 bekendheid nadat de eerste oogst op het domein zelf gevinifieerd kon worden.

In de laatste 10 jaren is er in Randazzo en omgeving op wijngebied meer gebeurd dan in de 200 jaar daarvoor. Overal werden op hellingen op 600 tot 1000 meter hoogte oude terrassen/stenen terrasmuurtjes hersteld, oude percelen nieuw leven ingeblazen. Er vestigden zich nieuwe bedrijven, die in korte tijd een grote reputatie opbouwden, dank zij het unieke terroir en de kwaliteit van de oude wijnstokken van authentieke rassen als Carricante en Nerello.

Bedrijven met klinkende namen als Azienda Cottanera, Azienda Graci, Terrazze dell’Etna, Aziende Girolamo Russo en het reeds genoemde Tenuta delle Nere maakten in korte tijd furore met frisse witte wijnen en robuuste rode wijnen. Er ontstond zelfs een beweging om de beste hellingen een cru-status te geven, zoals dat in de Bourgogne en de Elzas gebruikelijk is. Er is weliswaar geen officiële classificatie, maar bovengenoemde bedrijven gingen wel de naam van de ‘Cru’ op het etiket van hun beste wijnen vermelden: Guardiola. Porciara en Calderara Sottana hebben bij wijnfreaks al enige bekendheid verworden. Vraag daarbij is wat de Etna-Crus hun unieke karakter geeft. Natuurlijk is daar het terroir: een lichte, goed water doorlatende, maar vruchtbare vulkaanbodem van basalt, puimsteen en as. Maar ook het karakter van de inheemse, laat rijpende rassen Carricante en Nerello-Mascalese. Als deze laat in oktober geplukt worden, is het zo hoog op de hellingen van de Etna al koel, zo koel als in Piëmonte of in de Bourgogne. En juist deze frisse elegantie vinden we in de beste gevallen terug in het glas. Twee bedrijven springen eruit: De Passopiscario-wijnen van Andrea Franchetti ( die in Toscane het wijngoed Trinorio bezit) en de 13 jaar geleden naar de Etna geëmigreerde Vlaming Frank Cornellissen, die zijn biologisch verbouwde druiven van zeer oude stokken zonder zwavel of andere toevoegingen koud vergist en lang laat rijpen

Voor Frank Cornelissen: zie www.wildewijnen.nl, Zie ook : www.terrazzedelletna.it, www.graci.eu, www.cottanera.it,

www.tenutadellemachie.com (wijngoed in Toscane en Etna), www.tenutaterrenera.com , www.vinifranchetti.com, (wijngoederen in Toscane en Etna), www.vivera.it , www.girolamorusso.it.

Bronnen
Klosse e.a., Aan de slag met wijn, Hugh Johnson & Jancis Robinson Wijnatlas,

Vinum 06 2014, Feuriges Sizilien,Wo der Ätna spuckt, reifen federleichte, kühle Weine