NWG Nijmegen: Cepage-proeverij Tempranillo

Tinta de Toro, Tinta Roriz, Tinto Fino,  Aragonez, Ull de llebre, Cencibel, Tinto Madrid

Organiserend comité: Bert Koeneman, Piet Smits, Ton Oostrum

 

Inleiding

 

Tempranillo is de grote Spaanse druif die de basis vormt van Rioja en Ribera del Duero. We vinden deze druif overal in Spanje onder allerlei namen als Cencibel, Tinto fino en Tinta de Toro, Daarnaast is het een van de 5 hoofddruiven voor Port, waar de druif bekend is als Tinta Roriz of Aragonez.

Tempranillo is een veelzijdige druif. Hij levert zowel in de koele hoge wijngaarden van het noordoosten van Spanje alsook in de droge vlakten ver ten zuiden van Madrid karakteristieke wijnen op. Door de groeiende populariteit van de Spaanse wijnen, met name in de laatste decennia van de vorige eeuw, zijn de Spaanse druivensoorten wereldwijd onder de aandacht gekomen.

Zuid Frankrijk heeft een tijd een experimentele verbouw van Tempranillo gekend. Portugal kent de druif onder de naam Tinta Roriz in het noorden en Aragonez in het zuiden. Ook in Argentinië is er een uitgebreide aanplant; de druif heett daar wel Tempranilla. Maar de laatste jaren neemt de aanplant van Tempranillo in Australië, Californië en ook in Italië sterk toe.

Wat maakt deze wijn zo aantrekkelijk ? Rode wijn is heel populair, maar rode wijn  moet zowel betrouwbaar zijn als zich onderscheiden. Gewild zijn de weelderige texturen en aantrekkelijke smaak, weinig tannine en een niet te hoge zuurgraad. Er lijkt een voorkeur voor een druivensoort die staat voor een karakter, dat ongeacht de afkomst te herkennen is. Tempranillo is hiertoe in staat. De druif heeft een weelderige smaak en wat hij aan aroma mist, kan door andere soorten worden aangevuld. Hij combineert fantastisch met nieuw eiken. Tempranillo mist zuurheid, maar dit kan worden gecompenseerd door slim te mengen. Hij groeit in warme klimaten en produceert alles tussen jonge lichte wijnen en oudere, op eiken gerijpte wijnen. En altijd behoudt Tempranillo zijn smaak. De soort weerspiegelt het terroir niet zo sterk als Pinot noir en heeft niet veel complexiteit. Maar de wijn is zeer verleidelijk.

 

Historie

 

Tempranillo is waarschijnlijk ontstaan in Spanje, vermoedelijk in Rioja. Er gaat weliswaar een verhaal dat de druif in Spanje belandde door monniken die op weg waren van de Bourgogne naar Santiago de Compostella. Zij zouden stekken aan Spaanse kloosters van hun orde hebben gegeven. Er is overeenkomst in smaak tussen rijpe Pinot noir en rijpe Tempranillo. Er is wel geopperd dat beide een gemeenschappelijke voorouder hebben. Hij zou in Toro zijn geplant nadat de Moren waren verdwenen.

Vanuit Spanje verspreidde de druivensoort zich naar Portugal, Mexico en Argentinië. In de 18^e. eeuw schijnt hij in het Dourodal te zijn gearriveerd . Meer zuidelijk in Portugal blijkt de Spaanse afkomst uit de plaatselijke naam Aragonez. Op het schiereiland van Setubal staat de soort bekend onder de naam Tinto de Santiago.

Plaatselijke namen voor de Tempranillo zijn het Catalaanse Ull de Llebre of Ojo de Llebre in Penedès, Tinto Fino in Ribera del Duero, Cencibel in Valdepeñas en in andere gebieden Tinto de Madrid, Tinto de la Rioja, Tinta del País en Tinta de Toro. Al deze regio’s claimen een dat Tempranillo een plaatselijke kloon is die de wijnen een uniek karakter geeft.

De internationale naam Tempranillo is afkomstig van het Spaanse woord temprano dat vroeg betekent en refereert aan het vroegrijpende karakter. De druivensoort ontluikt laat en heeft een kort groeiseizoen nodig.

 

Verbouw

 

De traditionele vorm van Tempranillo in Spanje is en vaso, of bokaalvorm. Drie tot vier takken blijven over met zo’n 20 vruchtdragende knoppen. Met dit systeem is mechanisatie onmogelijk, daarom leidt men tegenwoordig vaker langs lijnen, meestal met dubbel snoer. Dat lijkt goed te passen bij de groeikracht en opgaande groei van de wijnstok.

De dichtheid bij mechanisch oogsten ligt lager; circa 2200 wijnstokken per hectare, tegenover 2500-3000 per hectare bij de traditionele methode. In het Dourodal is geleiding langs lijnen de norm.

Tempranillo geeft een rijke oogst, soms te veel voor kwaliteit, want net als de Pinot noir is de soort opbrengstgevoelig. In Alentejo is 1,5 tot 2 kilo per wijnstok ongeveer de grens voor kwaliteit. In het Dourodal wordt 49 hl/ha als vrij veel beschouwd, maar in warmere, geïrrigeerde locaties in  Argentinië zal de wijnstok 200hl/ha opleveren. De wijn is dan waterig, maar wordt verkocht als een goedkope supermarktwijn en daarvoor heeft hij genoeg smaak.

In Rioja is de wettelijke limiet 45 hl/ha (49 hl/ha in Ribera del Duero), maar hoewel veel wijngaarden minder produceren, is het duidelijk dat een groot deel van de regio te veel produceert, met name de nieuwere wijngaarden in het dal. Verwatering door te grote oogsten is de laatste jaren een van de grootste problemen in Rioja. Geleiding langs lijnen geeft meer opbrengst, en daarbij werd eind jaren ’90 irrigatie geïntroduceerd.

 

Vinificatie

 

Ribera del Duero geeft in Spanje de toon aan met de  productie van donkere rijke wijnen. Rioja volgt op de voet, met langdurige maceratie, kortere rijping op eiken en meer gebruik van Frans eiken in plaats van Amerikaans eiken. Sommige nieuwe en dure Rioja’s zijn onherkenbaar vergeleken met de traditionele. De traditionele Rioja heeft namelijk een stijl die het resultaat is van een langdurige rijping op eiken in plaats van terroir- of bijzondere smaakkarakteristieken. De smaak van Rioja verschuift van aardbeien, koffie en kruiden naar pruimen en zwarte kersen.

De wijnproducenten staan nog maar aan het begin van hun kennis omtrent Tempranillo en waar de druif tot dusver het best in lijkt te zijn is wijnen in volle, maar toch zachte vorm zoals van Merlot. Dit zou kunnen wijzen op een zonnige toekomst in zowel Californië als Australië.

De tijd die nodig is voor maceratie varieert enorm, al kan te veel leiden tot olieachtige ranzige smaken, aangezien de pitten minder hard zijn dan die van Cabernet Sauvignon en voorzichtig moeten worden behandeld. Voor modernere wijnen wordt de malolactische fermentatie uitgevoerd op het vat om de kleur en tannine vast te leggen. Het grote verschil in wijnbereiding tussen Rioja oude stijl en modernere stijl is de duur van de rijping op eiken. Tempranillo is resistent tegen oxidatie en kan daarom langer op hout rijpen dan andere druivensoorten – zelfs als de oogst aan de hoge kant en de kleur en structuur licht zijn. Zulke wijnen zijn technisch gezien gezond, maar ze smaken niet al te best omdat het romige eiken de fruitigheid volledig domineert. Veel Rioja wordt nog altijd in deze stijl geproduceerd, vooral op het niveau van de Reserva, maar modernere wijnen worden meer toegespitst op een maximale fruitigheid en dus eerder gebotteld om de frisheid te bewaren.

Veel Tempranillo wordt gemengd. De druif hoeft maar een beetje op smaak gebracht te worden met andere soorten – Garnacha, Graciano, Mazuelo (Carignan), Merlot, Cabernet Sauvignon, Syrah – om aroma, zuur, sappigheid, of wat het tekort ook mag zijn, toe te voegen. Maar het op smaak brengen met andere druivensoorten geeft net dat beetje extra voor een complexe, interessante rijpheid.

 

Tempranillo wereldwijd

 

Spanje

Rioja doet het nog steeds goed. De prijzen zijn gestegen en de markt lijkt onverzadigbaar voor premiumwijnen. De productie is inmiddels gestegen: in 1970 werd zo’n 40.000 hectare wijngaard benut. Tegen 2000 was dit gestegen tot 55.000 hectare, maar de productie is in dezelfde tijd verdubbeld.

Er zijn verschillen tussen de drie gebieden van Rioja. Rioja Alavesa produceert delicate aromatische wijnen. De wijnen uit Rioja Alta, waar ongeveer de helft van alle Tempranillo uit de regio is aangeplant, zijn steviger, donkerder en rijker. Gemiddeld is iets meer dan de helft van de wijngaarden in Rioja beplant met Tempranillo, maar in het warmere Rioja Baja is de Garnacha de voornaamste druivensoort; de wijnen zijn er vaak geconcentreerd en sterk.

Ribera del Duero, met zo’n 85 % van de wijngaarden beplant met Tempranillo, heeft zijn roem te danken aan Vega Sicilia. Meer recent zijn er veel bodega’s gevestigd: begin jaren ’90 waren er minder dan 60 bodega’s, maar in 2000 was dit aantal meer dan verdubbeld. De oppervlakte van de wijngaarden is niet in dezelfde mate toegenomen, waardoor kwaliteit maar ook de prijzen van de wijnen omhoog zijn geschoten. Minimaal 90 % van de wijn moet uit Tinto Fino bestaan; de rest kan bestaan uit Cabernet Sauvignon, Garnacha, Malbec, Merlot of Albillo. De mengwijnen bezitten doorgaans de grootste complexiteit.

Er zijn maar weinig plaatsen in Spanje waar geen Tempranillo is aangeplant. Spaanse wijnboeren verbouwen meer Tempranillo dan Cabernet Sauvignon, Merlot en Syrah samen. In Navarra kan de wijn zijdeachtig en vol zijn. In La Mancha is de wijn licht, bleek en fris, vaak gemengd met witte druiven, of intens  en sappig. In Catalonië overheerst de smaak van rode vruchten en is de wijn meestal gemengd; in Somontano misschien een beetje groen; in Toro stevig, solide met soms wat weinig zuur maar meestal veel alcohol; in Costers del Segre met een goede balans en body.

 

Portugal

 

In het Dourodal is Tinta Roriz een van de vijf aanbevolen wijnstokken voor port. In alle delen van de regio doet de plant het goed, hoewel hij een voorkeur heeft voor bodems met veel mineralen. De wijn kan bitter zijn van de tannine, maar moderne wijnproducenten vinden manieren om deze scherpte te omzeilen en de nadruk te leggen op de smaken van framboos en moerbei en het verrassend bloemachtige aroma. De druif geeft minder kleur dan andere soorten voor port, maar hij is goed bestand tegen oxidatie, dus de kleur blijft behouden; deze lichtere tint maakt de druif geschikt voor tawny.

Verder in het zuiden, in de Alentejo bevat Aragonez minder tannine en zuur dan in het Dourodal en kon hij daarom alleen een bijrol vervullen, omdat de wijn snel aan kleur en frisheid inboet. Moderne wijnproducenten weten om te gaan met de geringere hoeveelheid tannine en zuur en tegenwoordig zien wij prachtige rode wijnen met pruimachtige en kruidige smaken, die in de fles al op dronk zijn. In de Dão spoort het bedrijf Sogrape zijn wijnboeren aan te enten op Aragonez om zo wat aroma en fruitigheid toe te voegen aan een traditioneel nogal magere wijn. Tussen 1997 en 1999 is de  verbouw van Aragonez in Portugal verdrievoudigd.

 

Australië

 

Kleine en grote bedrijven zijn geïnteresseerd in Tempranillo. In 1999 werd 29 ton geperst. Dit lijkt weinig, maar de voorspelling is dat dit zal stijgen tot 439 ton in 2004; de grootste percentuele groei van alle soorten in Australië. In een artikel in Vinodiversity, een website die geheel gewijd is aan wijnbouw in Australië, vindt men een staatje dat laat zien dat tussen 2000 en 2010 de aanplant van Tempranillo in Australië is gestegen naar 140.000 hectare. In het artikel worden een groot aantal producenten genoemd, die Tempranillo op de markt brengen: www.vinodiversity.com/tempranillo.html

Zie ook : www.wineselectors.com.au/selector-magazine/wine/know-your-variety-australian-tempranillo .

In een blog van Winecompass wordt een top 5 van Australische Tempranillo gepubliceerd:

www.winecompass.com.au/blog/top-5-tempranillo-in-australia

 

Californië

 

Tempranillo was al langer op kleine schaal aangeplant in Californië. De plaatselijke kloon werd daar ook wel Valdepeñas genoemd, naar de streek waar de eerste wijnstokken vandaan kwamen. De soort werd aanvankelijk alleen geschikt geacht om in een blend te verwerken. Hierin lijkt sinds het begin van deze eeuw verandering in te komen. In een artikel in Winemagazine  wordt vermeld dat er in 2008 nog slechts 942 hectare Tempranillo is aangeplant, maar dat een groeiend aantal wijnbouwers geïnteresseerd is in de soort als alternatief voor de bekende rode variëteiten. De druif heeft potentie als er voldoende gelet wordt op de zuurgraad en de pH waarde in de wijn, omdat Tempranillo de neiging heeft om futloos en saai te worden. Inmiddels noemt de auteur een aantal wijnmakers die erin zijn geslaagd om kwaliteitswijnen te produceren, de meeste gemaakt van Tempranillo en Garnacha, een blend die ook in Spanje veel gemaakt wordt. www.winemag.com/2010/10/06/california-tempranillo/ . Ook de website van Catavino noemt een aantal producenten van Tempranillo in zowel Californë als in Oregon:  www.catavino.net/a-snapshot-of-tempranillo-in-oregon-and-california/

Er is ook een vereniging onder de weidse naam “ Tempranillo Advocates producers and Amigos Society” , die jaarlijks een Tempranillodag organiseert. Zie: www.tapassociety.org

 

Argentinië

 

Voor de Nederlanse markt maken Luigi Bosca in de lijn La Linda en Salentein in zijn Portillo-reeks een Tempranillo. Voor de lokale markt wordt  de Tempranillo/ Tempranilla op de markt gebracht als een fruitige, gemakkelijk drinkbare wijn in de populaire prijsklasse.