NWG-Spreker 2: Trapp
Dr. Oliver Trapp heeft biologie gestudeerd en is gepromoveerd als botanicus op een onderwerp over de werking van een tumormedicijn bij planten. Nu is hij hoofd van het onderzoeksinstituut druiventeelt in Siebeldingen met ca. 80 medewerkers. Een van zijn hoofdtaken is onderzoek doen naar en met schimmelresistente druiven, de zogenaamde PiWi’s (= Pilz wiederstandsfӓhig). Feitelijk is er sprake van schimmel tolerante rassen want onder bepaalde omstandigheden is een doorbraak van de “resistentie” mogelijk.
Onze 2e spreker op de VOORJAARSDAG 2025 in Gouda, Oliver is een duizendpoot, met wat ze in Duisland noemen, een “Senkrechte” carrière (= bliksem carrière). Voor uitgebreide info raad ik aan te kijken op de site van het instituut waar hij leiding geeft. Zie: www.julius-kuehn.de/pressemitteilungen/pressemeldungen/n/pi2024-16-dr-oliver-trapp Of Google simpel weg de naam Oliver Trapp Geilweilerhof.
Wijnbouw in de familie? Nee! Wel een wijnberg op 100 meter afstand van mijn geboortehuis. Proeven heb ik geleerd van mijn vader. Die had een soort dorpscafé waar je ook iets kon eten. Hij kon ook uitstekend koken.
Druiven veredeling een bewuste beroepskeuze? Nee! Wij hadden een huis gekocht, betrekkelijk dicht bij m’n schoonouders en ik heb een mij passende werkkring gezocht dicht bij huis!
Wanneer zijn de eerste kruisingen gedaan? Al meer dan 100 jaar geleden. Vooral in Frankrijk zijn er toen veel PiWi soorten ontwikkeld. Reden was de catastrofale situatie in de wijngaard met de druifluis en de schimmelinfecties
Waarom is dat toen niet doorgezet? De eerste tolerante rassen, meestal een kruising van “onze” Vitis Vinifera met Amerikaanse rassen, de zogenaamde hybriden,pasten niet in ons smaakpatroon vanwege de “Foxy tone” (vrij vertaald geur van “natte hond” ). De invloed van de Amerikaanse ouder was nog te sterk. Door de ontwikkeling van bestrijdingsmiddelen en een wetgeving, die het gebruik van deze druiven voor wijn verbood, was de animo om verder onderzoek te doen verminderd. Het eerste succesvolle bestrijdingsmiddel, Bordeauxe pap , een mengsel van Kalk, Zwavel en Koper is nu nog steeds effectief en in gebruik (en als enige toegelaten op Bio bedrijven)
Waarom krijgen ze nu wel meer aandacht? De smaakproblemen zijn door het herhaaldelijk terugkruisen met “onze rassen” verleden tijd. Maar nog veel belangrijker: De EU wetgeving wil (de?) in 2030 een reductie van 50% van het middelen gebruik in de wijnbouw. Minstens zo belangrijk, de consument wil geen wijn (meer) van druiven die elke 14 dagen tegen schimmel worden behandeld. Bijkomend voordeel voor de wijnboer is de reductie van het aantal trekker bewegingen in de wijngaard. Bodemverdichting wordt zo verminderd. Niet onbelangrijk; minder inkoop van anti- schimmel middelen is een aanzienlijke kostenbesparing.
Hoe staan de wijnboeren er tegenover? Op zich positief. Heel veel bedrijven hebben ergens wel een stukje met PiWi’s. Het probleem is de uitleg richting consument. Nieuwe rassen, nieuwe namen, andere smaken. Zeg maar onbekend maakt onbemind. Veel PiWi’s verdwijnen nu nog in een blend
Hoe moet ik me het kruisen voorstellen? Het is een heel penibel werk. Een druif is een zelfbestuiver. Je moet dus voorkomen dat de bevruchting plaats vindt met eigen stuifmeel. Met vaste hand wordt van de “moederplant” kort voor het open gaan van de knop, dus kort voor de bloei het “kapje” verwijderd en daarna worden de meeldraden weggeknipt. De druif wordt a.h.w. gecastreerd. Daarna wordt stuifmeel opgebracht (geïnsemineerd) van de gekozen partner. Om ongewenste bestuiving te voorkomen worden de handmatig bestoven plantendelen afgeschermd door ze in een zakje (aan de plant) te verpakken. Als de bevruchting is geslaagd krijg je een druiventros met zaden van de kruising.
Die zaden worden uitgeplant, en daarna volgt het testtraject. In de eerste plaats wordt gekeken of de kruising inderdaad schimmel tolerant is. Bij een “Ja” gaat het de nieuwe plant verder in het traject en zal deze moeten voldoen aan alle andere eisen o.a. qua smaak.
Hoeveel tijd zit er tussen de eerste bestuiving en het op de markt brengen? Dat hele proces duurt zo’20 – 25 jaar. Soms nog langer omdat een plant die eerder op grond van bepaalde eigenschappen werd uitgeselecteerd door de gewijzigde klimaat omstandigheden bijvoorbeeld opeens wel geschikt blijkt.
Wordt er met gen technieken gewerkt? Niet in Europa. Daar geldt dat genotechnische veranderingen door inbreng van genetisch materiaal van andere herkomst (bacteriën bijvoorbeeld) zijn verboden. Crispr Cras, de methode waarbij simpel gezegd knip en plak werk wordt verzet met erfelijk materiaal van de druif zelf is wel toegestaan, maar de eisen aan de veldproeven als bewijs voor de veiligheid zijn zo streng dat de kosten in de miljoenen lopen en de risico’s op een mislukking zijn groot. Dus deze methode valt om praktische reden af. Voorlopig moeten we het doen met veel handwerk. Gelukkig zijn in veel gevallen de locaties waar de resistentie eigenschappen zich bevinden redelijk bekend en kan door het opsporen van deze zogenaamde markers meer snelheid in het proces gebracht worden dan pakweg 40 jaar geleden. Het hele proces is het zoeken naar het best mogelijke compromis met behoud van de schimmelresistentie.
Waarin onderscheiden PiWi druiven zich van hun klssieke broeders? PiWi’s hebben in het algemeen een dikkere schil. Daardoor is het vrijmaken van sap bij het persen lastiger. Ook zijn de trossen vaak minder compact. Sommigen zijn extreem vroegrijp. Dat vinden de wijnboeren en wijncoöperatie maar lastig omdat er vaak dan nog geen plukkers zijn en de apparatuur staat vervolgens na die vroege inzet weer een tijdje stil..
Noem eens een succesvolle PiWi. In Duitsland was de Regent een succesnummer. Meer dan 2000 ha is inmiddels daarmee aangeplant. Nu stokt dat omdat er nieuwere en waarschijnlijk betere alternatieven op de markt komen. Hier in Nederland zijn Regent, Rondo, Johanniter en Souvignir Gris succesvol.
Heeft u een favoriet? Ik verwacht heel veel van de Gf 2011-003-0021 Deze druif bloeit vroeg, maar is ongeveer gelijktijdig rijp met Merlot. Heeft dus een lange vegetatie. Dat is een rode PiWi die nog geen officiele naam heeft en ook nog niet is toegelaten. . We hebben de naam Calardis Royal gereserveerd. Deze wijn heeft veel potentie. Uit het nummer kan je lezen dat het een kruising uit 2011 is op Geilweilerhof. In dat jaar de 3e kruising en de zaden afkomstig zijn van plant nummer 21.
Welke landen lopen voorop met PiWi’s? Oostenrijk heeft momenteel 10% PiWi’s (= 5000 ha) Duitsland zit op 3.5%. In Frankrijk zijn wel iets meer hectares, maar qua percentage loopt het achter. In de Champagne is ook een PiWi toegestaan (Voltis) om tot 10% in de cuvéé te mogen worden opgenomen. Verder vindt de PiWi gretig aftrek in de Benelux, Denemarken, Noorwegen, Zweden en in Oost Europa. In Oostenrijk zijn 5 PiWi’s toegelaten voor kwaliteitswijn. Er zijn Bio wijnboeren met 100% PiWi (o.a. in Alto Adige en voormalig Oost Duitsland).
Is Geilweilerhof de enige plek waar PiWi’s worden ontwikkeld? Nee in Duitsland o.a. in Freiburg (Souvignir Gris bijv.) Maar ook in Zwitserse Jura (privé Valentin Blattner) Sinds kort Frankrijk en Italië en al langer in Tsjechië.
Kan je met PiWi’s helemaal zonder spuiten? Theoretisch is dat wel mogelijk bij een aantal soorten. Maar we raden aan om in elk geval rond de bloei een behandeling te geven. Dit is de meest kwetsbare periode. Op deze manier verminder je de kans dat schimmels resistenties gaan ontwikkelen en er doorbraken komen met valse of echte meeldauw bij PiWi’s..
Tot slot: Waarom rijdt u 6 uur om voor ons een lezing / proeverij te geven? Ik vind het belangrijk dat mensen met interesse goed geïnformeerd worden en dat het fenomeen PiWi breder bekend wordt en uiteindelijk ook omarmd wordt door de wijnliefhebber. We zullen iets moeten doen om minder middelen in te zetten in de wijnberg. In de wijnberg worden per hectare meer middelen ingezet (zowel conventioneel als bio) dan in enig andere agrarische teelt.
Naschrift: De presentatie is beschikbaar met als uitdrukkelijke restrictie; alleen voor intern gebruik! Interessante video’s zijn te vinden op: https://www.youtube.com/watch?v=FEStzMlEiZk en
https://www.youtube.com/@JKI-DigiVine/videos .
Dirk de Jong secretaris Wijngilde Gouda, 12 april 2025